پارگی رباط صلیبی (ACL) یکی از شایع‌ترین آسیب‌های زانو است که می‌تواند عملکرد طبیعی زانو را تحت تأثیر قرار دهد. در این مقاله، به‌طور کامل به بررسی این نوع آسیب، علل، علائم، تشخیص و گزینه‌های درمانی آن می‌پردازیم. برای اطلاعات بیشتر در مورد درمان‌های جراحی و غیرجراحی این آسیب، پیشنهاد می‌کنیم مقاله مرتبط با عنوان «آسیب رباط صلیبی قدامی (ACL): آیا نیاز به جراحی دارد؟» را مطالعه کنید.
آناتومی زانو
زانو از سه استخوان اصلی تشکیل شده است: استخوان ران (فمور)، استخوان ساق (تیبیا) و کشکک زانو (پاتلا). کشکک در جلوی مفصل زانو قرار دارد و نقش محافظتی ایفا می‌کند. استخوان‌ها توسط رباط‌ها به یکدیگر متصل می‌شوند. در زانو چهار رباط اصلی وجود دارد که مانند طناب‌های محکم، استخوان‌ها را کنار هم نگه می‌دارند و پایداری زانو را تأمین می‌کنند:
رباط‌های جانبی (Collateral Ligaments)
- رباط جانبی داخلی (MCL): در سمت داخلی زانو قرار دارد.
- رباط جانبی خارجی (LCL): در سمت خارجی زانو قرار دارد.
این رباط‌ها حرکات جانبی زانو را کنترل کرده و از حرکات غیرطبیعی جلوگیری می‌کنند.
رباط‌های صلیبی (Cruciate Ligaments)
- رباط صلیبی قدامی (ACL): در داخل مفصل زانو قرار دارد و به‌صورت مورب از جلو به عقب کشیده شده است. این رباط از لغزش تیبیا به سمت جلو نسبت به فمور جلوگیری کرده و پایداری چرخشی زانو را تأمین می‌کند.
- رباط صلیبی خلفی (PCB): در پشت رباط صلیبی قدامی قرار دارد و از حرکت بیش از حد تیبیا به سمت عقب جلوگیری می‌کند. این رباط قوی‌تر از ACL است و کمتر دچار آسیب می‌شود.
آسیب رباط صلیبی قدامی (ACL) چیست؟
رباط صلیبی قدامی (ACL) یکی از رباط‌های اصلی زانو است که استخوان ران (فمور) را به استخوان ساق (تیبیا) متصل می‌کند. هر زانو یک رباط صلیبی قدامی دارد که همراه با رباط صلیبی خلفی (PCL) به‌صورت یک شکل “X” در داخل زانو قرار گرفته‌اند. ACL در قسمت جلویی زانو و PCL در قسمت پشتی آن قرار دارد.
رباط ACL مانند یک تسمه عمل می‌کند که استخوان‌های زانو را به هم متصل کرده و از خم شدن یا چرخش بیش‌ازحد زانو جلوگیری می‌کند. هر عاملی که نیروی زیادی به زانو وارد کند و باعث خم شدن یا چرخش بیش‌ازحد آن شود، می‌تواند به ACL آسیب برساند یا آن را پاره کند. پارگی رباط صلیبی یکی از آسیب‌های شایع، به‌ویژه در میان ورزشکاران، است. اگر زانوی شما درد می‌کند، به‌خصوص اگر این درد پس از آسیب یا فعالیت بدنی شروع شده باشد، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
انواع آسیب‌های رباط صلیبی
پزشکان معمولاً آسیب‌های ACL را بر اساس شدت آن‌ها درجه‌بندی می‌کنند. این درجه‌بندی‌ها روشی سریع برای توصیف میزان آسیب هستند و از درجه یک (کم شدت) تا درجه سه (شدیدترین) دسته‌بندی می‌شوند. آسیب به رباط صلیبی قدامی معمولاً به‌صورت کشیدگی یا پارگی رخ می‌دهد. حدود نیمی از این آسیب‌ها همراه با صدمه به سایر ساختارهای زانو مانند غضروف مفصلی، منیسک یا رباط‌های دیگر است. آسیب‌های رباط به‌عنوان کشیدگی (Sprain) طبقه‌بندی می‌شوند و بر اساس شدت به سه درجه تقسیم می‌شوند:
- درجه ۱: رباط به‌طور خفیف آسیب دیده و کمی کشیده شده است، اما همچنان می‌تواند پایداری مفصل زانو را حفظ کند.
- درجه ۲: رباط به حدی کشیده شده که شل شده است. این حالت معمولاً به‌عنوان پارگی جزئی شناخته می‌شود.
- درجه ۳: پارگی کامل رباط که در آن رباط به دو قسمت تقسیم شده یا از استخوان جدا شده است. در این حالت، زانو ناپایدار می‌شود.
پارگی‌های جزئی رباط صلیبی قدامی نادر هستند و بیشتر آسیب‌های ACL به‌صورت پارگی کامل یا نزدیک به کامل رخ می‌دهند.
پارگی رباط صلیبی چه احساسی دارد؟
اکثر افرادی که رباط صلیبی‌شان پاره می‌شود، لحظه وقوع آسیب را به‌خوبی احساس می‌کنند. آسیب‌های ورزشی و سایر ضربه‌ها که باعث پارگی ACL می‌شوند، معمولاً به‌اندازه‌ای واضح هستند که می‌توانید دقیقاً زمان وقوع آن را مشخص کنید.
افرادی که دچار پارگی ACL می‌شوند، معمولاً یک صدای “تق” یا احساس ترکیدن در زانوی خود را تجربه می‌کنند. زانو ممکن است ناپایدار و ضعیف شود. پارگی ACL می‌تواند بسیار دردناک باشد، اما برخی افراد تنها ناراحتی خفیفی احساس می‌کنند. اگر زانوی خود را آسیب دادید، به‌ویژه اگر صدای ترکیدن شنیدید یا احساس کردید، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
پارگی رباط صلیبی چقدر شایع است؟
آسیب‌ها و پارگی‌های ACL بسیار شایع هستند. ACL شایع‌ترین رباط زانو است که دچار آسیب می‌شود. کارشناسان تخمین می‌زنند که سالانه بین 100,000 تا 200,000 نفر در ایالات متحده دچار پارگی ACL می‌شوند.
علل آسیب رباط صلیبی قدامی
رباط صلیبی قدامی ممکن است به دلایل زیر آسیب ببیند:
- تغییر جهت ناگهانی
- توقف ناگهانی
- کاهش سرعت در حین دویدن
- فرود نادرست پس از پرش
- برخورد مستقیم یا ضربه، مانند تکل در فوتبال
مطالعات نشان داده‌اند که ورزشکاران زن در برخی ورزش‌ها نسبت به مردان بیشتر در معرض آسیب ACL قرار دارند. این موضوع ممکن است به دلایل زیر باشد:
- تفاوت در آمادگی جسمانی، قدرت عضلانی و کنترل عصبی-عضلانی
- تفاوت در ساختار لگن و تراز اندام تحتانی
- شلی بیشتر رباط‌ها
- تأثیر هورمون استروژن بر خواص رباط‌ها
علائم آسیب رباط صلیبی قدامی
هنگام آسیب به رباط صلیبی قدامی، ممکن است موارد زیر را تجربه کنید:
- شنیدن صدای «تق» یا پاپ در زانو
- احساس ناپایداری یا خالی کردن زانو
- درد همراه با تورم: معمولاً ظرف ۲۴ ساعت زانو متورم می‌شود. اگر این تورم نادیده گرفته شود، ممکن است به‌مرور کاهش یابد، اما بازگشت به فعالیت‌های ورزشی می‌تواند باعث ناپایداری زانو و آسیب بیشتر به غضروف محافظ (منیسک) شود.
- کاهش دامنه حرکتی زانو
- حساسیت در خط مفصل
- ناراحتی هنگام راه رفتن
عوامل خطر پارگی رباط صلیبی
هر کسی ممکن است دچار پارگی ACL شود. این آسیب‌ها در میان ورزشکاران، به‌ویژه کسانی که ورزش‌هایی با حرکات ناگهانی توقف، چرخش یا تغییر جهت انجام می‌دهند، بسیار شایع‌تر است. برخی از ورزش‌هایی که اغلب باعث پارگی ACL می‌شوند عبارت‌اند از:
- فوتبال.
- فوتسال.
- بسکتبال.
- ژیمناستیک.
- لاکراس.
عوارض پارگی رباط صلیبی
آسیب‌هایی که باعث پارگی ACL می‌شوند، ممکن است به سایر قسمت‌های زانو نیز آسیب برسانند. در حین پارگی ACL ممکن است رباط‌های دیگر زانو نیز آسیب ببینند، از جمله:
- رباط جانبی داخلی (MCL).
- رباط جانبی خارجی (LCL).
- رباط صلیبی خلفی (PCL).
سایر آسیب‌هایی که ممکن است همزمان با پارگی ACL رخ دهند عبارت‌اند از:
- شکستگی استخوان.
- پارگی مینیسک.
- کشیدگی عضلانی.
تشخیص پزشکی
معاینه فیزیکی و شرح حال
در اولین ویزیت، دکتر هومن کوکبی، جراح و متخصص ارتوپد در تهران، اقدامات زیر را انجام خواهند داد:
- پرس‌وجو درباره علائم و سابقه پزشکی شما
- معاینه دقیق زانوی آسیب‌دیده و مقایسه آن با زانوی سالم. اکثر آسیب‌های رباطی با معاینه بالینی دقیق قابل‌تشخیص هستند.
پزشک با انجام معاینه فیزیکی و برخی آزمایش‌ها پارگی ACL را تشخیص می‌دهد. پزشک از شما درباره علائم‌تان سؤال می‌کند و زانوی شما را معاینه می‌کند. به پزشک بگویید که دقیقاً قبل از آسیب زانو چه کاری انجام می‌دادید و چه زمانی اولین علائم را متوجه شدید. پزشک ممکن است حرکات یا موقعیت‌های خاصی را با زانو و پای شما انجام دهد. این آزمایش‌ها ممکن است کمی ناراحت‌کننده باشند. اگر هر موقعیت یا حرکتی باعث درد یا بدتر شدن علائم شما می‌شود، به پزشک اطلاع دهید.
احتمالاً به یکی از آزمایش‌های تصویربرداری زیر نیاز خواهید داشت:
آزمایش‌های تصویربرداری
برای تأیید تشخیص، ممکن است آزمایش‌های زیر توصیه شود:
- رادیوگرافی (X-ray): این آزمایش آسیب به رباط صلیبی را نشان نمی‌دهد، اما می‌تواند شکستگی‌های احتمالی استخوان را مشخص کند.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): MRI تصاویر بهتری از بافت‌های نرم مانند رباط صلیبی قدامی ارائه می‌دهد. اگرچه معمولاً برای تشخیص پارگی ACL ضروری نیست، اما به پزشک کمک می‌کند تا آسیب‌های دیگر در زانو (مانند مانند منیسک یا غضروف) را بررسی کند.
درمان آسیب رباط صلیبی
پارگی رباط صلیبی چگونه درمان می‌شود؟
درمان‌ها بسته به درجه پارگی ACL و هرگونه آسیب دیگر در زانو متفاوت است. از انجام ورزش یا هر فعالیتی که فشار بیشتری به زانو وارد کند، خودداری کنید. به‌محض اینکه متوجه درد یا سایر علائم شدید، روش RICE را دنبال کنید:
- استراحت: از فعالیتی که باعث آسیب شده خودداری کنید. در حین بهبودی از زانوی خود بیش‌ازحد استفاده نکنید.
- یخ: کمپرس سرد یا کیسه‌های یخ پیچیده شده در حوله نازک را به مدت 15 دقیقه، چند بار در روز روی زانو قرار دهید.
- فشار: زانوی خود را با باند کشی ببندید تا تورم کاهش یابد.
- بالا بردن: زانو و پای خود را تا جایی که می‌توانید بالاتر از سطح قلب نگه دارید.
پزشک شما درمان‌هایی را برای مدیریت درد و سایر علائم پیشنهاد می‌دهد. ممکن است به موارد زیر نیاز داشته باشید:
- عصا.
- بریس زانو برای ثابت نگه داشتن زانو.
- داروهای مسکن بدون نسخه مانند داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) یا استامینوفن.
- فیزیوتراپی.
درمان پارگی ACL بر اساس نیازهای فردی بیمار متفاوت است. به‌عنوان مثال:
- ورزشکار جوانی که در ورزش‌های پرتحرک فعالیت می‌کند، احتمالاً برای بازگشت ایمن به ورزش نیاز به جراحی خواهد داشت.
- فردی با فعالیت کمتر یا افراد مسن‌تر ممکن است بتوانند با درمان‌های غیرجراحی به زندگی روزمره خود بازگردند.
دکتر هومن کوکبی با بررسی دقیق شرایط شما، بهترین گزینه درمانی را پیشنهاد خواهند داد. برای دریافت مشاوره تخصصی و بررسی گزینه‌های درمانی مناسب، می‌توانید با مطب ایشان در تهران تماس بگیرید.
آیا پارگی رباط صلیبی به‌خودی‌خود بهبود می‌یابد؟
رباط ACL پاره‌شده به‌خودی‌خود بهبود نمی‌یابد، اما در برخی موارد (به‌ویژه در پارگی‌های با درجه پایین) می‌توان با آن زندگی کرد. اما اگر ورزشکار هستید یا می‌خواهید به فعالیت بدنی بازگردید، برای ترمیم ACL به جراحی نیاز خواهید داشت. اکثر افراد ترجیح می‌دهند پارگی ACL را با جراحی ترمیم کنند.
جراحی پارگی رباط صلیبی
جراحی برای ترمیم آسیب‌های زانو معمولاً به‌صورت سرپایی انجام می‌شود، به این معنی که می‌توانید همان روز به خانه بازگردید. جراح شما از روش آرتروسکوپی زانو استفاده می‌کند، تکنیکی با حداقل تهاجم برای ترمیم پارگی داخل زانو. از جراح خود بپرسید که چه انتظاری باید داشته باشید.
بهبودی از پارگی رباط صلیبی چقدر طول می‌کشد؟
معمولاً 6 تا 9 ماه طول می‌کشد تا از پارگی ACL بهبود یابید. ورزشکاران حرفه‌ای ممکن است برای بهبودی کامل و بازگشت به ورزش خود به زمان بیشتری نیاز داشته باشند. پزشک شما به شما خواهد گفت که چه زمانی می‌توانید فعالیت‌های بدنی را از سر بگیرید. قبل از اینکه پزشک تأیید کند که زانوی شما بهبود یافته، به ورزش یا تمرین بازنگردید. اگر قبل از بهبودی کامل ACL فعالیت‌ها را از سر بگیرید، احتمال آسیب مجدد بیشتر خواهد بود.
پیشگیری از پارگی رباط ACL
چگونه می‌توان از پارگی رباط صلیبی جلوگیری کرد؟
ممکن است راهی برای پیشگیری کامل از پارگی ACL، به‌ویژه برای ورزشکاران، وجود نداشته باشد. آسیب‌های ورزشی و حوادث غیرقابل‌پیش‌بینی معمولاً باعث پارگی ACL می‌شوند. در طول ورزش یا سایر فعالیت‌های بدنی:
- از تجهیزات حفاظتی مناسب استفاده کنید.
- اگر زانوی شما در طول یا پس از فعالیت بدنی درد می‌کند، به بازی ادامه ندهید.
- پس از فعالیت‌های سنگین به بدن خود زمان استراحت و بهبودی بدهید.
- قبل از ورزش یا تمرین، گرم کنید و حرکات کششی انجام دهید.
- پس از فعالیت بدنی، بدن خود را خنک کنید و حرکات کششی انجام دهید.
- برنامه‌های تقویت زانو و قسمت‌های پایین بدن در خارج از فصل می‌توانند مفاصل زانو را برای فشارهای فصل ورزشی آماده کنند.
برای کاهش خطر آسیب، این نکات ایمنی عمومی را رعایت کنید:
- از کاشتن پای خود و چرخیدن روی زانو خودداری کنید. این یک روش شایع برای آسیب ACL و مینیسک در ورزشکاران است.
- مطمئن شوید که خانه و محل کار شما عاری از اشیایی است که ممکن است باعث زمین خوردن شما یا دیگران شود.
- همیشه از ابزار یا تجهیزات مناسب برای دسترسی به اشیا در خانه استفاده کنید. هرگز روی صندلی، میز یا پیشخوان نایستید.
- اگر در راه رفتن مشکل دارید یا خطر زمین خوردن شما بیشتر است، از عصا یا واکر استفاده کنید.
زندگی با پارگی رباط صلیبی
آیا می‌توان با پارگی رباط صلیبی راه رفت؟
برخی افراد می‌توانند با ACL پاره‌شده راه بروند. اما اگر حرکت یا استفاده از زانو دردناک است، خود را مجبور به حرکت نکنید. اگر احساس درد یا سایر علائم آسیب زانو دارید، به پزشک مراجعه کنید. فشار بیشتر به ACL آسیب‌دیده می‌تواند پارگی خفیف را بدتر کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
به‌محض اینکه زانوی خود را آسیب دادید، در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید. اگر علائم جدیدی متوجه شدید یا درد شما بدتر شد، با پزشک خود صحبت کنید. اگر دچار ضربه‌ای مانند تصادف رانندگی یا زمین خوردن شدید شدید، به اورژانس مراجعه کنید. ضربه‌ها گاهی اوقات باعث آسیب‌هایی می‌شوند که ممکن است در ابتدا متوجه آن‌ها نشوید.
چه سؤالاتی باید از پزشک خود بپرسم؟
- آیا من دچار پارگی ACL شده‌ام یا آسیب دیگری دارم؟
- درجه پارگی من چیست؟
- آیا باید جراحی کنم؟
- چقدر باید صبر کنم تا بتوانم دوباره ورزش یا تمرین کنم؟
- خطر پارگی مجدد همان ACL در آینده چقدر است؟
چرا به متخصص ارتوپد مراجعه کنیم؟
آسیب به رباط صلیبی قدامی می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر کیفیت زندگی و فعالیت‌های روزمره شما داشته باشد. تشخیص زودهنگام و درمان مناسب توسط متخصص ارتوپد مانند می‌تواند از بروز عوارض طولانی‌مدت مانند ناپایداری زانو یا آسیب به منیسک جلوگیری کند. برای کسب اطلاعات بیشتر و رزرو وقت مشاوره، با مطب دکتر هومن کوکبی، جراح و متخصص ارتوپد در تهران، تماس بگیرید.
سوالات متداول درباره پارگی ACL زانو
آیا پارگی رباط صلیبی دوباره رخ می‌دهد؟
احتمال کمی وجود دارد که همان ACL دوباره پاره شود، حتی اگر جراحی برای ترمیم آن انجام دهید. کمتر از 10 درصد افرادی که ACL پاره‌شده دارند، دوباره همان ACL را پاره می‌کنند. با پزشک یا جراح خود درباره انتظارات خود صحبت کنید.
آیا پارگی رباط صلیبی پایان حرفه ورزشی است؟
اکثر پارگی‌های ACL پایان‌دهنده حرفه ورزشی نیستند. فقط مطمئن شوید که بهبودی خود را عجولانه انجام ندهید. اکثر افرادی که دچار پارگی ACL می‌شوند، می‌توانند بدون عواقب بلندمدت به ورزش خود بازگردند. توانبخشی پس از جراحی بهترین راه برای بازگرداندن قدرت و انعطاف‌پذیری زانو است. برای بازگشت به ورزش خود، باید زانوی خود را به‌مرور زمان توانبخشی کنید.
از پزشک یا جراح خود بپرسید که آیا بازگشت به همان ورزش ایمن است و چه زمانی می‌توانید تمرین یا بازی را از سر بگیرید.
نظــــر شمـــــــا؟