بیماری ازگود شلاتر (درد زانو) چیست؟
بیماری ازگود-شلاتر یکی از علل شایع درد زانو در نوجوانان در حال رشد است. این وضعیت عبارت است از تحریک ناحیه‌ای دقیقاً زیر زانو، جایی که تاندون کشکک (پاتلار) به استخوان درشت‌نی (تیبیا) می‌چسبد.
بیماری ازگود-شلاتر اغلب در دوره‌ی جهش رشد رخ می‌دهد، زمانی که استخوان‌ها، عضلات، تاندون‌ها و سایر ساختارها به سرعت در حال تغییر هستند. به‌دلیل آنکه فعالیت بدنی فشار اضافی روی استخوان‌ها و عضلات وارد می‌کند، کودکانی که در ورزش‌های دویدن و پریدن شرکت می‌کنند در معرض بیشتری از این وضعیت هستند. با این حال، نوجوانان کم‌فعال‌تر نیز ممکن است به این مشکل دچار شوند.
در بسیاری از موارد، اقدامات ساده مانند استراحت، استفاده از یخ، داروهای مسکن موجود بدون نسخه، و تمرینات کشش و تقویت عضله، می‌توانند درد را کاهش داده و بازگشت به فعالیت‌های روزمره را ممکن سازند.
توضیح بیماری ازگود شلاتر
استخوان‌های کودکان و نوجوانان ناحیه‌ای خاص دارند که به آن صفحه رشد یا Growth Plate می‌گویند. این صفحات رشد، نواحی غضروفی نزدیک انتهای استخوان‌ها هستند. زمانی که کودک رشدش کامل شود، این صفحات به استخوان سخت تبدیل می‌شوند.
برخی از این صفحات رشد به محل اتصال تاندون‌ها تبدیل می‌شوند؛ تاندون‌ها همان بافت‌های محکم‌اند که عضلات را به استخوان‌ها متصل می‌کنند. یک برجستگی استخوانی به نام توبِرکل تیبیال (Tibial Tubercle) صفحه رشد در انتهای تی‌بی‌آیا را می‌پوشاند. عضلات جلوی ران (که به آن‌ها چهارسر ران یا کوادری‌سپس گفته می‌شود) به این برجستگی متصل‌اند.
وقتی کودک فعال است، عضلات کوادری‌سپس تاندون کشکک را می‌کشند و آن هم توبِرکل تیبیال را تحت فشار قرار می‌دهد. در برخی کودکان، این کشش مکرر به تحریک صفحه رشد منجر می‌شود. ممکن است برجستگی توبِرکل تیبیال به صورت بسیار واضحی دیده یا لمس شود.
علائم ازگود شلاتر
نشانه‌های این بیماری معمولاً با فعالیت‌هایی همچون دویدن، پریدن و سایر ورزش‌ها تشدید می‌شوند. در برخی موارد هر دو زانو علائم را دارند، اگرچه ممکن است یکی از زانوها درد بیشتری داشته باشد. علائم شامل موارد زیر هستند:
- درد و حساسیت در ناحیه توبِرکل تیبیال (زیر زانو)
- تورم در ناحیه توبِرکل تیبیال
- عضلات سفت در جلوی یا پشت ران
معاینه توسط متخصص ارتوپد
در مراجعه به مطب، جراح یا متخصص ارتوپد شما (مثلاً دکتر کوکبی) طی یک جلسه معاینه انجام خواهد داد:
- درباره علائم کودک شما و سلامت عمومی او گفتگو خواهد شد.
- معاینه دقیق زانو انجام می‌شود تا علت درد مشخص گردد. این معاینه شامل وارد کردن فشار به توبِرکل تیبیال است که در کودکی با بیماری ازگود-شلاتر، حساس یا دردناک خواهد بود.
- ممکن است از کودک خواسته شود راه برود، بدود، بپرد یا زانو بزند تا ببینیم آیا این حرکات درد را ایجاد می‌کنند یا خیر.
- تشخیص بیماری ازگود-شلاتر بر پایه تاریخچه و معاینه فیزیکی صورت می‌گیرد. عکس‌برداری (X-ray) معمولاً برای تشخیص ضروری نیست و تنها زمانی درخواست می‌شود که متخصص ارتوپد نگران علت دیگری برای درد زانو باشد.
درمان ازگود شلاتر
درمان بیماری ازگود شلاتر بر کاهش درد و تورم تمرکز دارد.
- در موارد شدید که کودک لنگ می‌زند یا مقدار زیادی درد حتی در حالت استراحت دارد، ممکن است لازم باشد برای مدتی فعالیت‌های ورزشی محدود شود تا او تمرینات کشش و تقویت را شروع کند.
- شدت درد ممکن است تا زمان بسته شدن صفحه رشد ادامه یابد. هدف این است که درد به حالت یک ناراحتی خفیف تبدیل شود که مانع از فعالیت‌های ورزشی کودک نشود و بعد از پایان فعالیت، به‌سرعت از بین برود.
- مهم است بدانید که ادامه دادن فعالیت ورزشی به تنهایی آسیبی بلندمدت به زانو نمی‌رساند. کودک می‌تواند — تا زمانی که تحمل دارد — در فعالیت‌ها شرکت کند.
اگر درد باعث شود فعالیت دیگر برای کودک لذت‌بخش نباشد، یا کودک به دلیل درد تصمیم به شرکت نکند و تمامی روش‌های درمان بالا را انجام داده باشد، باید نزد متخصص ارتوپد مراجعه شود تا درباره اصلاح فعالیت و روش‌های درمانی جدیدتر صحبت گردد.
پیش‌بینی درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تمرینات کشش: کشش عضلات جلوی ران (کوادری‌سپس) و پشت ران (همسترینگ) می‌تواند به کاهش درد و پیشگیری از عود کمک کند. اینها باید روزانه ۳ تا ۴ مرتبه انجام شوند.
- داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی (NSAIDs): داروهایی مثل ایبوپروفن یا ناپروکسن که درد و تورم را کاهش می‌دهند.
- استفاده از یخ: محل ملتهب را می‌توان با کیسه سرد برای ۲۰ دقیقه هر بار، چندین بار در روز، مخصوصاً پس از فعالیت بدنی، سرد کرد. یخ نباید مستقیماً روی پوست گذاشته شود.
- بند تاندون کشکک (Patellar tendon strap): بندی که در بالای قسمت پایینی زانو، بر قسمت میانی تاندون کشکک قرار می‌گیرد، یعنی دقیقاً بین پایین کشکک و برجستگی توبِرکل تیبیال.
نتیجه
بیشتر علائم زمانی که کودک دوران جهش رشد را کامل می‌کند — تقریباً سن ۱۴ سال برای دختران و ۱۶ سال برای پسران — به‌طور کامل از بین می‌روند. به همین دلیل، جراحی به ندرت توصیه می‌شود. با این حال، برجستگی توبِرکل تیبیال ممکن است باقی بماند (یعنی همچنان دیده یا لمس شود) و تا زمانی که رشد کودک تمام نشده، ممکن است حجم آن افزایش یابد.
چرا باید به متخصص ارتوپد مراجعه کرد؟
اگر شما یا فرزندتان نشانه‌های بیماری ازگود شلاتر را دارید، مراجعه به دکتر کوکبی — بهترین جراح و متخصص ارتوپد در تهران — می‌تواند کمک کند تا:
- تشخیص دقیق صورت گیرد، چون بسیاری از دردهای زانو مشابه هستند.
- برنامه درمانی مناسب، شامل کشش، تقویت، اصلاح فعالیت‌ها و مراقبت‌های خانگی، طراحی شود.
- نگرانی شما را درباره تأثیری که ممکن است این بیماری بر فعالیت‌های ورزشی یا زندگی روزمره بگذارد، به حداقل برساند.
- از بروز عوارض احتمالی جلوگیری شود، مانند درد مزمن، اختلال در فعالیت، یا بزرگ شدن بیش از حد برجستگی توبِرکل.
نکات نهایی برای والدین و نوجوانان
- فعالیت‌های پر فشار (مثل دویدن، پریدن زیاد، بالا رفتن از پله‌ها) در دوره درمان باید با احتیاط انجام شود یا موقتاً کاهش یابد.
- تمرینات کشش و تقویت را جدی بگیرید — اینها به بهبود وضعیت کمک می‌کنند.
- به فرزندتان آموزش دهید که اگر در ناحیه زیر زانو درد یا تورم دید، سریع به متخصص ارتوپد مراجعه کند.
- بدانید که این وضعیت معمولاً آسیب دائمی نمی‌گذارد — با درمان مناسب می‌توان به فعالیت‌های ورزشی و زندگی روزمره بازگشت.
- جراحی تنها در موارد بسیار نادر و بعد از پایان رشد در نظر گرفته می‌شود.
سؤالات متداول درباره بیماری ازگود شلاتر (Osgood-Schlatter)
۱. بیماری ازگود–شلاتر در چه سنی رخ می‌دهد؟
این بیماری بیشتر در دوران رشد سریع استخوان‌ها دیده می‌شود؛ معمولاً در دختران بین ۱۰ تا ۱۴ سال و در پسران بین ۱۲ تا ۱۶ سال.
۲. آیا این بیماری خطرناک است؟
خیر، در بیشتر موارد موقتی و بی‌خطر است و پس از پایان رشد استخوان‌ها خودبه‌خود برطرف می‌شود. اما در صورت بی‌توجهی به درمان و ادامه‌ی فعالیت‌های پرفشار، درد مزمن ممکن است باقی بماند.
۳. آیا ورزش باعث بدتر شدن بیماری ازگود–شلاتر می‌شود؟
خیر، اگر ورزش با شدت کنترل‌شده و تحت نظر متخصص ارتوپد (مثل دکتر کوکبی) انجام شود، آسیبی به زانو نمی‌زند. تنها باید در زمان درد شدید استراحت کافی داشت.
۴. چگونه می‌توان درد ناشی از این بیماری را کاهش داد؟
استفاده از یخ، استراحت، داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی (مثل ایبوپروفن)، تمرینات کششی ران و پشت پا، و در برخی موارد بستن بند مخصوص زیر زانو.
۵. آیا لازم است جراحی انجام شود؟
در اکثر موارد نیازی به جراحی نیست. فقط در موارد نادر که پس از پایان رشد درد ماندگار باشد، جراح ارتوپد می‌تواند مداخله جراحی را بررسی کند.
۶. آیا برجستگی زیر زانو بعد از درمان از بین می‌رود؟
در برخی افراد، برجستگی باقی می‌ماند اما معمولاً بدون درد است و تأثیری بر عملکرد زانو ندارد.
۷. چه زمانی باید به متخصص ارتوپد مراجعه کرد؟
اگر درد باعث لنگیدن، محدودیت حرکت یا تورم مداوم شود، حتماً باید به جراح ارتوپد (مثل دکتر کوکبی) مراجعه کنید تا از عوارض احتمالی پیشگیری شود.
نظــــر شمـــــــا؟