استئونکروز زانو (که به نام نکروز آواسکولار نیز شناخته می‌شود) یک بیماری دردناک است که زمانی رخ می‌دهد که جریان خون به بخشی از استخوان ران (فمور) یا استخوان ساق (تیبیا) مختل شود. از آنجا که سلول‌های استخوانی برای سالم ماندن به جریان مداوم خون نیاز دارند، استئونکروز می‌تواند در نهایت منجر به تخریب مفصل زانو و آرتروز شدید شود.
در صورت تشخیص زودهنگام استئونکروز، درمان ممکن است شامل مصرف دارو برای تسکین درد یا محدود کردن استفاده از زانوی آسیب‌دیده باشد. با این حال، استئونکروز پیشرفته تقریباً همیشه نیاز به جراحی دارد تا از آسیب بیشتر به استخوان جلوگیری کرده و عملکرد مفصل را بهبود بخشد.
آناتومی زانو
زانو بزرگ‌ترین و قوی‌ترین مفصل بدن شماست. این مفصل از انتهای پایینی استخوان ران (فمور)، انتهای بالایی استخوان ساق (تیبیا) و کاسه زانو (پاتلا) تشکیل شده است. انتهای این سه استخوان در محل تماس با یکدیگر با غضروف مفصلی پوشیده شده‌اند؛ ماده‌ای صاف و لغزنده که از استخوان‌ها محافظت می‌کند و به آن‌ها امکان می‌دهد به راحتی در برابر یکدیگر حرکت کنند.
استئونکروز زانو اغلب در داخل زانو (کوندیل داخلی فمور) رخ می‌دهد. با این حال، ممکن است در خارج زانو (کوندیل خارجی فمور) یا روی سطح صاف بالای استخوان ساق (فلات تیبیا) نیز ایجاد شود.
علل استئونکروز زانو
استئونکروز زمانی ایجاد می‌شود که جریان خون به بخشی از استخوان مختل شود. بدون تغذیه کافی، بخش آسیب‌دیده استخوان می‌میرد و به تدریج فرومی‌ریزد. در نتیجه، غضروف مفصلی که استخوان را می‌پوشاند نیز فرومی‌ریزد و منجر به آرتروز ناتوان‌کننده می‌شود.
استئونکروز زانو می‌تواند هر فردی را تحت تأثیر قرار دهد، اما در افراد بالای ۶۰ سال شایع‌تر است. زنان سه برابر بیشتر از مردان در معرض ابتلا به این بیماری هستند.
عوامل خطر
همیشه مشخص نیست که چه چیزی باعث کاهش جریان خون می‌شود، اما پزشکان تعدادی از عوامل خطر را شناسایی کرده‌اند که احتمال ابتلا به استئونکروز را افزایش می‌دهند:
- آسیب: آسیب به زانو، مانند شکستگی تنشی یا دررفتگی، همراه با نوعی تروما به زانو، می‌تواند به رگ‌های خونی آسیب برساند و جریان خون به استخوان آسیب‌دیده را کاهش دهد.
- داروهای کورتیکواستروئید خوراکی: بسیاری از بیماری‌ها، مانند آسم و آرتریت روماتوئید، با داروهای استروئیدی خوراکی درمان می‌شوند. اگرچه دقیقاً مشخص نیست که چرا این داروها می‌توانند منجر به استئونکروز شوند، تحقیقات نشان می‌دهد که بین این بیماری و استفاده طولانی‌مدت از استروئیدها ارتباط وجود دارد. استئونکروز ناشی از استروئید اغلب چندین مفصل بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
- بیماری‌های پزشکی: استئونکروز زانو با شرایط پزشکی مانند چاقی، کم‌خونی داسی‌شکل و لوپوس مرتبط است. این بیماری همچنین در بیماران مبتلا به HIV به دلیل داروهای مورد استفاده برای درمان HIV شایع است.
- پیوند عضو: پیوند اعضا، به‌ویژه پیوند کلیه، با استئونکروز مرتبط است.
- مصرف بیش از حد الکل: مصرف بیش از حد الکل در طول زمان می‌تواند باعث تشکیل رسوبات چربی در رگ‌های خونی و افزایش سطح کورتیزون شود که منجر به کاهش جریان خون به استخوان می‌شود.
صرف‌نظر از علت، اگر استئونکروز به موقع شناسایی و درمان نشود، می‌تواند به آرتروز شدید تبدیل شود.
علائم استئونکروز زانو
استئونکروز به صورت مرحله‌ای پیشرفت می‌کند. اولین علامت معمولاً درد در داخل زانو است. این درد ممکن است به طور ناگهانی ایجاد شود و توسط یک فعالیت خاص یا آسیب جزئی تحریک شود. با پیشرفت بیماری، ایستادن و تحمل وزن روی زانوی آسیب‌دیده دشوارتر می‌شود و حرکت دادن مفصل زانو دردناک می‌شود. سایر علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تورم در جلوی زانو و داخل آن
- حساسیت به لمس در اطراف زانو
- محدودیت در دامنه حرکت مفصل
پیشرفت بیماری ممکن است از چند ماه تا بیش از یک سال طول بکشد. تشخیص زودهنگام استئونکروز مهم است، زیرا برخی مطالعات نشان می‌دهند که درمان زودهنگام با نتایج بهتری همراه است.
معاینه پزشکی
معاینه فیزیکی
پزشک شما درباره سلامت عمومی و سابقه پزشکی‌تان با شما صحبت خواهد کرد و از شما می‌خواهد علائم خود را توصیف کنید. سپس معاینه دقیقی از زانوی شما انجام می‌دهد و به دنبال موارد زیر خواهد بود:
- تورم، گرما یا قرمزی مفصل
- حساسیت
- دامنه حرکت غیرفعال (با کمک) و فعال (خود-هدایت‌شده)
- ناپایداری مفصل
- درد هنگام قرار گرفتن وزن روی زانو
- هرگونه نشانه‌ای از آسیب به عضلات، تاندون‌ها و رباط‌های اطراف زانو
آزمایش‌های تصویربرداری به پزشک شما کمک می‌کند تا تشخیص را تأیید کند.
آزمایش‌های تصویربرداری استئونکروز زانو
- اشعه ایکس: اشعه ایکس تصاویری از ساختارهای متراکم مانند استخوان ارائه می‌دهد. پزشک شما ممکن است اشعه ایکس را برای بررسی تغییرات استخوانی که در مراحل بعدی استئونکروز رخ می‌دهد، تجویز کند. در مراحل اولیه بیماری، اشعه ایکس معمولاً طبیعی به نظر می‌رسد.
- اسکن‌های MRI: تغییرات اولیه در استخوان که ممکن است در اشعه ایکس دیده نشوند، در اسکن MRI قابل تشخیص هستند. اسکن‌های MRI برای ارزیابی میزان تأثیر بیماری بر استخوان استفاده می‌شوند. همچنین ممکن است اسکن MRI استئونکروز اولیه‌ای را نشان دهد که هنوز علائمی ایجاد نکرده است، به عنوان مثال استئونکروزی که ممکن است در مفصل زانوی مقابل در حال توسعه باشد.
- اسکن استخوان: در برخی موارد، پزشک ممکن است اسکن استخوان را تجویز کند. در این آزمایش، مقدار بسیار کمی رنگ رادیواکتیو به رگ شما تزریق می‌شود. استئونکروز ممکن است باعث افزایش جذب ماده رادیواکتیو در استخوان به دلیل فعالیت استخوانی شود.
درمان استئونکروز زانو
درمان استئونکروز به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:
- مرحله بیماری
- میزان استخوان آسیب‌دیده
- علت اصلی بیماری
درمان غیرجراحی
در مراحل اولیه استئونکروز، درمان غیرجراحی است. اگر ناحیه آسیب‌دیده زانو کوچک باشد، درمان غیرجراحی ممکن است کافی باشد. درمان غیرجراحی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- داروها: داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)، مانند ایبوپروفن و ناپروکسن، می‌توانند به کاهش درد و تورم در زانوی شما کمک کنند. پزشک شما همچنین ممکن است در مورد بیس‌فسفونات‌ها برای درمان صحبت کند، به‌ویژه اگر در سنین جوانی تشخیص داده شوید.
- کاهش تحمل وزن: برای برخی بیماران، کاهش وزن روی زانوی آسیب‌دیده می‌تواند آسیب ناشی از استئونکروز را کند کرده و به بهبود کمک کند. پزشک شما ممکن است توصیه کند برای مدتی از عصا استفاده کنید تا وزن از روی زانوی شما برداشته شود. در برخی موارد، استفاده از بریس “تخلیه‌کننده” می‌تواند با انتقال وزن از ناحیه آسیب‌دیده زانو به کاهش فشار روی سطح مفصل کمک کند.
- تمرین: پزشک یا فیزیوتراپیست شما ممکن است برنامه تمرینی را برای کمک به تقویت عضلات ران و حفظ دامنه حرکت در مفصل آسیب‌دیده ارائه دهد. در برخی موارد، تمرینات آبی ممکن است برای جلوگیری از فشار روی مفصل زانو توصیه شود.
- تغییر فعالیت: پزشک شما ممکن است توصیه کند از فعالیت‌هایی که باعث ایجاد علائم دردناک می‌شوند، اجتناب کنید.
درمان جراحی
اگر بخش بزرگی از سطح استخوان تحت تأثیر قرار گرفته باشد یا اگر درد شما با درمان غیرجراحی بهبود نیابد، پزشک ممکن است جراحی را توصیه کند. چندین روش مختلف برای درمان استئونکروز زانو استفاده می‌شود:
- دبریدمان آرتروسکوپیک و میکروشکستگی: در دبریدمان (پاکسازی)، پزشک از یک دوربین کوچک و ابزارهای جراحی مینیاتوری برای حذف قطعات شل استخوان یا غضروف آسیب‌دیده از داخل فضای مفصل استفاده می‌کند. برای ضایعات کوچک، جراح ممکن است چندین سوراخ یا میکروشکستگی در استخوان زیرین ایجاد کند تا جریان خون را تقویت کرده و واکنش ترمیمی را تحریک کند.
- کاهش فشار هسته‌ای: این روش شامل سوراخ کردن یک سوراخ بزرگ یا چندین سوراخ کوچک در استخوان برای کاهش فشار روی سطح استخوان و ایجاد کانال‌هایی برای رگ‌های خونی جدید جهت تغذیه نواحی آسیب‌دیده زانو است. هنگامی که استئونکروز زانو در مراحل اولیه تشخیص داده شود، کاهش فشار هسته‌ای اغلب در جلوگیری از فروپاشی استخوان و ایجاد آرتروز موفق است.
- پیوند استخوان و غضروف: کاهش فشار هسته‌ای اغلب با پیوند استخوان و غضروف ترکیب می‌شود تا به بازسازی استخوان سالم و حمایت از غضروف در مفصل زانو کمک کند. پیوند استخوان، بافت استخوانی سالمی است که به ناحیه‌ای از بدن که نیاز دارد منتقل می‌شود. این بافت ممکن است از اهداکننده (آلوگرافت) یا از استخوان دیگری در بدن شما (اتوگرافت) گرفته شود. امروزه چندین پیوند استخوان مصنوعی نیز در دسترس هستند.
- کاشت کندروسیت اتولوگ (ACI): این یک روش دو مرحله‌ای است. در مرحله اول، پزشک شما یک روش آرتروسکوپیک انجام می‌دهد تا تعداد کمی از سلول‌های تولیدکننده غضروف (کندروسیت‌ها) را از زانوی شما بردارد. این کندروسیت‌ها به آزمایشگاه فرستاده می‌شوند و در آنجا تا ۶ هفته کشت داده می‌شوند تا سلول‌های بیشتری به دست آید. در مرحله دوم، پزشک شما روش دیگری را انجام می‌دهد تا کندروسیت‌ها را در ناحیه زانو با کمبود غضروف کاشت کند. سپس سلول‌ها در مفصل رشد می‌کنند و غضروف آسیب‌دیده را با غضروف سالم جایگزین می‌کنند.
- استئوتومی زانو: در استئوتومی، استخوان ساق (تیبیا) یا استخوان ران (فمور) بریده شده و سپس تغییر شکل داده می‌شود. جراح یا بخشی از استخوان را برمی‌دارد یا یک گوه از پیوند استخوان یا استخوان مصنوعی را وارد می‌کند تا وزن را از ناحیه آسیب‌دیده زانوی شما منتقل کند. انتقال وزن از سمت آسیب‌دیده مفصل به کاهش درد و بهبود عملکرد کمک می‌کند.
- تعویض کامل زانو یا تعویض جزئی زانو: اگر بیماری به حدی پیشرفت کرده باشد که استخوان قبلاً فروپاشیده باشد، ممکن است نیاز به جراحی برای جایگزینی قسمت‌های آسیب‌دیده زانوی شما باشد. در تعویض زانو، پزشک استخوان و غضروف آسیب‌دیده را برمی‌دارد و سپس سطوح مفصلی فلزی یا پلاستیکی جدید را برای بازگرداندن عملکرد زانوی شما قرار می‌دهد.
نتایج استئونکروز زانو
برای اکثر بیماران، درمان استئونکروز در تسکین درد و بهبود عملکرد موفق است. با این حال، نتایج بسته به مرحله بیماری در زمان تشخیص و نوع درمان متفاوت است. پزشک شما درباره نتایج مورد انتظار درمان در موقعیت خاص شما با شما صحبت خواهد کرد.
نظــــر شمـــــــا؟